یکی از هولناک‌ترین اتفاقات تاریخ بشر، رأس ساعت 7 و 14 دقیقه 30 ژوئن 1908/ دهم تیرماه 1287رخ داده است. در این لحظه انفجار مهیبی در کنار رودخانه تونگاسکا در سیبری، روسیه به وقوع پیوست یا شهاب‌سنگی چند ده متری با زمین برخورد کرد. موج حاصل از این ضربه، تنه درختان منطقه‌ای به مساحت 2000 کیلومتر‌مربع را شکست و ساکنان مناطقی ده‌ها کیلومتر دورتر را از ترس میخکوب کرد. قدرت این انفجار معادل قدرت تخریب 15میلیون تن تی.ان.تی برآورد شده است. شاید شهاب‌سنگی که بر اثر برخورد با جو، نرسیده به زمین متلاشی‌شده عامل این رویداد باشد یا انفجار گاز متانی که در زیر زمین این منطقه جمع شده بوده است. هنوز هم پاسخ نهایی در پرده‌ای از ابهام قرار دارد.
Tsar، قوی‌ترین بمب هیدروژنی جهان
آزمایش بمب هیدروژنی تزار بر فراز آسمان مجمع‌الجزایر ناوایا-زملیا در شمال روسیه، بزرگ‌ترین انفجاریست که تاکنون به دست بشر روی کره زمین انجام شده است. نور حاصل از این انفجار که در اکتبر 1961/مهرماه 1340 توسط شوروی سابق انجام گرفت، تا فاصله 1000 کیلومتری دیده می‌شد. پنجره‌ها تا 900 کیلومتر دورتر شکستند و ارتفاع ابر قارچی‌شکل حاصل از این انفجار به 64 کیلومتر بالای سطح زمین رسید. به گفته بازدیدکنندگان، زمین جزیره لایه‌لایه شده بود، فرو‌ریخته و در هم پیچیده بود و به چیزی شبیه پیست اسکیت تبدیل شده بود. بنا بود انفجار مهیب‌ترین بمب هیدروژنی جهان بسیار‌قدرتمند‌تر از این باشد. انفجاری به قدرت 100 میلیون تن تی.ان.تی، اما نگرانی از حجم ریزه‌های پرتوزا و بارش رادیواکتیو باعث شد قدرت آن تقریبا 50 درصد تقلیل پیدا کند. این انفجار که قدرت تخریب آن معادل 57 مگاتن تی.ان.تی تخمین زده می‌شود، تقریبا 4 برابر مخرب‌تر از رخداد تونگاسکا بوده است. ساخت یک بمب هیدروژنی بزرگ‌تر به دست بشر بسیار‌بعید به نظر می‌رسد، این روش بیش از آنکه موجب تخریب روی زمین شود، فضا را با انرژی مخرب و پرتوهای رادیواکتیو پر خواهد کرد.
تنها یک انفجار آتشفشانی با قدرت 7 در مقیاس وی.ای.آی در قرون حاضر رخ داده و آن‌هم فوران آتشفشانی تامبورا، واقع در جزیره سومباوا در اندونزی بوده است. فعالیت شدید آتشفشانی این کوه از سال 1812/1191 آغاز شده و انفجار مهیب آن در آوریل 1815/بهار 1194 رخ داده است. ورود حجم عظیم غبار و خاکستر آتشفشانی حاصل از این انفجار به جو باعث کاهش دمای زمین تا ماه‌ها بعد شده است. تاریخ می‌گوید سال 1816 «سال بی تابستان» لقب گرفته است. جالبست بدانید دانشمندان تامبورا را بیش از 160 سال نادیده گرفتند تا زمانی که رابطه میان فوران‌های آتشفشانی و تغییرات آب‌و‌هوایی اثبات شد. آنها توانستند لایه‌هایی از خاکستر را درون هسته‌های یخی منطقه گرینلند پیدا کنند و به نکته مهمی برسند: از سال 1815 تاکنون هیچ فوران آتشفشانی‌یی به قدرت تامبورا رخ نداده است.
امروزه دریاچه آرام تاپو در نیوزیلند محل مناسبی برای طبیعت‌گردی و صید خرچنگ‌های آب شیرین است. البته همیشه این‌طور نبوده است. چیزی حدود 26500 سال پیش، این ناحیه محل یک انفجار آتشفشانی عظیم بوده و تا عمق 200 متری در گدازه‌ها و خاکستر آتشفشانی فرو رفته است. دریاچه آرام کنونی روی بستری از ماگما بنا شده است. انفجار آتشفشان Oruanui در این منطقه، نزدیک‌ترین انفجار آتشفشانی جهان با قدرت 8 در مقیاس وی.ای.آی به دوران معاصر است. این انفجار 10 برابر بزرگ‌تر از فوران تامبورا است و 100 بار بیشتر از انفجار کراکاتوا قدرت تخریب دارد. تنها 47 آتشفشان در جهان با چنین قدرت عظیم و ویرانگری شناخته شده‌اند. تاپو هنوز هم فعال است، شواهد نشان می‌دهند از 26 قرن پیش تاکنون بیش از 20 انفجار کوچک داشته است. این تصویر فوران آتشفشانی ژوئن 1996/تیرماه 1375 این آتشفشان را نشان می‌دهد. شاید تاپو و فوران‌های متعددش در انقراض moas، نوعی پرنده غول‌پیکر ساکن نیوزیلند که مانند شترمرغ قادر به پرواز نبوده، نقش داشته باشند.
در سال‌های اخیر، متخصصان زمین‌شناسی بحث آتش‌فشان‌هایی را مطرح کرده‌اند که از لحاظ قدرت تخریب در مقیاس‌های فعلی نمی‌گنجند. انفجار آتشفشانی این فوق‌آتشفشان‌ها می‌تواند بیش از 1000 کیلومتر‌مکعب ماده مذاب و خاکستر را در نواحی اطراف آنها آزاد کند. شاید انفجار Oruanui هم در این رده‌بندی بگنجد اما انفجار توبا در سوماترا با آزادکردن بیش از 2800 کیلومتر‌مکعب ماده مذاب، خاکستر و غبار در حدود 70 هزار سال پیش، بدون‌شک از همین گروه است. دریاچه توبا هم مانند تاپو بر بستری از ماگما شکل گرفته است، علاوه بر این گمان می‌رود حجم عظیم غبار و خاکستر وارد شده به جو، دمای زمین را به شکل محسوسی کاهش داده باشد و بخشی از عوامل کاهش جمعیت انسان در این بازه زمانی به فوران توبا برگردد.
زیر ظاهر زیبای پارک ملی یلوستون، هیولایی به خواب رفته است که آنرا عامل یکی از بزرگ‌ترین انفجارهای آتشفشانی دوره‌ای در روی زمین می‌دانند. این منطقه سه انفجار بزرگ را طی چندین میلیون سال گذشته تجربه کرده است. قدیمی‌ترین آنها که 2.1 میلیون سال پیش رخ داده و به بزرگی انفجار توبا بوده، بستر آیلند‌پارک را ایجاد کرده است. بعدی کمی کوچک‌تر بوده، حدود 1.3 میلیون سال پیش و در نهایت نزدیک‌ترین انفجار 640 هزار سال پیش رخ داده که حاصل آن بستر یلوستون امروزی است. انفجارهای اول و سوم این آتشفشان آسمان اغلب مناطق آمریکای شمالی را غرق خاکستر کرده است. محققان می‌گویند امکان تکرار چنین انفجارهایی هنوز هم وجود دارد.
احتمال می‌رود این آتشفشان بزرگ‌ترین آتشفشان منفرد روی زمین باشد. آتشفشانی که حدود 27 میلیون سال پیش بیش از 5000 کیلومتر‌مکعب ماده مذاب و خاکستر را به اطراف پرتاب کرده است. در اثر این فوران منطقه عظیمی ویران شده و هنوز هم می‌توان سنگ‌های آتشفشان را در کلورادوی جدید پیدا کرد. به نظر می‌رسد فوران آتشفشانی La Garita با پرتاب تخته‌سنگ‌های بزرگ به ارتفاع 2 متری آغاز شده و پس از آن جریان سریعی از ماده مذاب و گازهای داغ منطقه را پوشانده باشد. خبر خوب هم اینکه فوق‌آتشفشان La Garita سال‌هاست که خاموش شده است.
اگر بخواهیم از ضرباتی مهیب‌تر از آنچه که آتشفشان‌ها به زمین وارد کرده‌اند حرف بزنیم باید به برخوردهای کیهانی برگردیم. زیر بستر شهر چیکسکولوب در یوتاکان پنینسولای مکزیک، گودالی 180 متری وجود دارد که بخشی از بقایای یک برخورد 65 میلیون ساله را در آن می‌توان یافت. این تصویر نقشه کامپیوتری گرانش این حفره را نشان می‌دهد. حفره ایجاد شده حاصل برخورد سیارکی به قطر حدود 10 کیلومتر با زمین است. بزرگ‌ترین جرم آسمانی که در یک‌میلیارد سال گذشته از جو زمین عبور کرده و با آن برخورد کرده است. قدرت تخریب این ضربه حدود100 میلیون مگاتن تخمین زده شده است. بسیاری از دیرین‌شناسان غبار ناشی از برخورد این سیارک با زمین و تغییرات زیست‌محیطی حاصل از آن را عامل انقراض دایناسورها می‌دانند.
زمین ما سخت‌ترین ضربه را درست زمانی دریافت کرده که بسیار جوان بوده است، چیزی حدود 4.5 میلیارد سال پیش. زمانی که منظومه شمسی به تازگی شکل گرفته بود و سطح زمین که مرکزی مذاب داشت، می‌رفت تا خنک شود. سیاره‌ای که یک‌دهم ابعاد زمین را داشت به آرامی –در مقایسه با برخورد چیکسکولوب- و با زاویه‌ای بسته به زمین برخورد کرد، اما حجم خاص این سیاره و شکل برخورد آن باعث شد پوسته و گوشته زمین و Theia –سیاره احتمالی- در حالی که هسته آهنی آن با زمین برخورد می‌کند، در فضا پراکنده شوند. یک قرن –به اندازه یک چشم برهم زدن در زمین‌شناسی- طول کشید تا اجزای پراکنده به هم نزدیک شوند و قمر جدیدی-ماه- خلق شود. البته این چیزی نیست که تمامی اخترشناسان به آن اذعان داشته باشند.
انفجارهایی که در انتظار ما هستند
واقعیت این است که دوران انفجارهای سهمگین و ویرانگر هنوز نگذشته است. زرادخانه‌های هسته‌ای دنیا بیش از 23 هزار سلاح مرگبار را در خود جای داده‌اند که قدرت تخریب آنها در مجموع بیش از هزاران مگاتن خواهد بود. اگر به طبیعت نگاهی بیندازیم، 6 فوق‌آتشفشان فعال روی زمین وجود دارد، نمی‌دانیم کی و کجا ممکنست انفجار آتشفشانی مهیبی رخ دهد، شاید هم ده‌ها، صدها یا هزاران سال از نزدیک‌ترین فوران بزرگ، فاصله داشته باشیم. در مورد برخوردهای کیهانی هم از نیم‌میلیون خرده‌سیارک شناخته‌شده و 12 هزار میلیارد ستاره دنباله‌دار، درصد بسیار‌اندکی از آنها شاید زمانی به زمین نزدیک شوند. اندک احتمالی هم وجود دارد که دو خرده‌سیارک، آن‌هم در سال‌های 2048 و 2880 میلادی با زمین برخورد کنند. می‌بینید که شانس چندانی برای انقراض به شیوه‌ای غیر از دایناسورها نداریم!
